Tiyatroda Yapısal Güç İlişkilerine Yeniden Bakmak

Performans Ekolojileri  “Oyun Yazarlığı ve Ekodramaturgi Programı” açık sunumları başladı.

Eylem Ejder ve Erdem Avşar’ın, Mitos Boyut Yayınları’nın evsahipliği ve  British Council Türkiye Yaratıcı İş Birlikleri Hibe Programı desteğiyle başlattığı “Performans Ekolojileri: Daha İyi Bir Yaşama Doğru” projesi,  Birleşik Krallık ve Türkiye’den sanatçı, akademisyen ve yazarları konuk edeceği Açık Sunum (Open Lecture) buluşmalarının ilkine 23 Aralık 2023 Cumartesi günü başladı.

Açık Sunum, Eylem ve Erdem’in program tasarım ve moderasyonuyla yürütülen, Türkiye’nin farklı bölgelerinden seçilen on dört katılımcının yer aldığı “Oyun Yazarlığı ve Ekodramaturgi” programı kapsamında düzenleniyor. Serinin ilk buluşmasında program, oyun yazarı ve tiyatro akademisyeni Deniz Başar’ı ağırladı. Performans Ekolojileri tarafından yapılan duyuruda Başar’ın konuşma içeriği ve etrafında düşündüğü sorular şöyleydi:

Sömürgeciliğin neredeyse 500 yıllık tarihi tiyatroya dair düşünme biçimlerimizi nasıl yapılandırmıştır? Kanon nedir, neden ve nasıl kurulmuştur? Batı homojen midir? Sömürgeleştirilme deneyimi homojen midir? Tiyatronun tarih yazımı ve global çeviri piyasası hangi yazarları neden parlatmıştır? 19.yy’da üzerinde güneş batmayan İmparatorluk İngiltere değil de Çin olsaydı, biz Türkiye’de Shakespeare’i tanır mıydık? Bu ve benzeri pek çok spekülatif soruyla hazırlanan bu sunum sömürgeciliğin tiyatro üzerine akıl yürütme biçimlerimizi nasıl etkilediğini düşünmeye başlamak için kurgulanmıştır. Bunun dışında yazarın deneyim paylaşımlarını ve ilgilenenler için kaynak önerilerini içerecektir.

Açık Sunumdan Notlar, Zeynep Nur Ayanoğlu

“Deniz Başar bizlere “Dekolonizasyon Dramaturjileri” başlıklı bir sunum yaptı. Deniz dekolonizasyon kavramının sömürgecilik karşıtlığı (antikolonyalizm) ile farkından bahsetti. Dekolonyalizmin içerdiği yapı söküm sürecini birbirinin çağdaşı olan iki Batılı yazar Arthur Miller ve Lauren Hansberry’nin Batı dışı dünyada tanınırlığı üzerinden sorunsallaştırdı. Temsiliyetler rejimi, Jim Crow ve kölelik tarihinin siyahyüzle ilişkisi, Dubois’nın “çifte bilinç” kavramı, “tokenizm” (göstermelikleştirme) gibi konu ve kavramları tanıttı. Coco Fusco ve Guillermo Gomez-Pena’nın Kafesteki Çift (1992) performansını örnek vererek Guillermo’nun bu sansasyonel oyuna dair “Doğru seyirci kafesin kapısını açmalıydı,” yanıtını aktardı. “Uaajeerneq” (Grönland maske dansı) performansını da içeren Kiinalik: These Sharp Tools oyununu dekolonyal dramaturji örneği olarak sundu ve Greenpeace gibi çevreci örgütlerin yerlilerle kurduğu karmaşık ilişkiyi ele aldı. Böylece sunumun tamamında genel anlamda Kanada’da anlatı tiyatrosunun alımlanma ve konumlanma biçimini, farklı dramaturjiler söz konusu olduğunda karşılaşılan içselleştirilmiş-yerleşikleşmiş-karşısında körleşilmiş tutumları eleştiren bir çizgi izledi. Deniz’le soru cevap bölümünde ise sömürgecilik tarihi olmayan (?) toplumların çeşitli eşitsizlikleri tiyatroda nasıl temsil edegeldiği, Kanada-Türkiye karşılaştırmaları ve evrensellik-yerellik meseleleri gündeme geldi.”

Deniz Başar’dan bazı dikkat çekici alıntılar:

“Türkiye ve Kanada’da görülen farklı devlet gelenekleri farklı estetik biçimlere, farklı estetik biçimler de farklı seyir deneyimlerine yol açıyor. Türkiyeli seyirciye sezdirmek, Kanadalı seyirciye söylemek gerekiyor.”

“Hiçbir form tek başına dekolonyal(ist) değildir.”

“Mesele çok iyi bir tiyatro oyunu yazmak değil, mesele dünyayı değiştirmek.”

Kitap/Oyun Örnekleri:

– Anna Deavere Smith, Fires in the Mirror

– Vüs’at O. Bener, Havva

– Suat Derviş, Bir Haremağasının Anıları

Deniz Başar Hakkında:

Dr. Deniz Başar tiyatro akademisyeni, oyun yazarı ve kukla yapımcısıdır. Doktorasını Kanada’nın Montreal kentindeki Concordia Üniversitesi’nde Karagöz’ün çağdaş Türkiye tiyatrosuna yapısal etkisi üzerine yazdığı doktora tezi ile 2021 yılının başında tamamlamıştır. Kukla teorisi ve politik performativite temaları ile ilgili araştırmaları pek çok uluslararası yayında yer almıştır. Şimdilerde FRQSC post doktora bursunun desteği ile İstanbul’da araştırmalarını sürdürmektedir. Mayıs 2024’te Toronto Laboratory Theatre ve Postmarginal ekipleri ortaklaşarak yazarın Wine and Halva (Şarap ve Helva) adlı oyununu Montreal’de profesyonel olarak sahneleyecektir. 

https://boun.academia.edu/DenizBaşar

Performance Ekolojileri Hakkında:

Mitos Boyut Yayınları’nın British Council Yaratıcı İş Birlikleri Hibe Programı destekleri kapsamında desteklenen, Erdem Avşar ve Eylem Ejder’in sanatsal iş birliği ve yürütücülüğünde tasarlanıp düzenlenen “Performans Ekolojileri: İyi Bir Yaşama Doğru/Performance Ecologies: Towards a Good Life” programının odağını ekoloji ve toplumsal adalet üzerine yeni çalışmaları teşvik etmek amacıyla bir  Türkiye’nin farklı bölgelerinden on dört katılımcının bir araya geldiği “oyun yazarlığı ve eko-dramaturgi” programı oluşturuyor.

Yaşadığımız felaketlere ‘bütüncül’ bir yaklaşımın dönüştürücü bir kapasitesi olabileceği fikrinden yola çıkan Performans Ekolojileri, insanlar ve tüm canlılar için kapsayıcı, adil ve demokratik bir gelecek hayal etmek için ‘tiyatro ve performans ekolojilerine’ kesişimsel bir yaklaşım öneriyor: Böyle bir yaklaşımın aciliyetinin ancak dramaturjilerin kesişimleri (feminist, queer, ekolojik ve sömürge karşıtı) yoluyla ele alınabileceğini savunuyor.Performans Ekolojileri bu amaç doğrultusunda kolektif tartışma için bir alan açacak yaratıcı bir program tasarlamayı, bu programdan beslenecek bir kitap hazırlamayı, “performans ekolojileri” bağlamında yeni oyun ve performans metinlerinin yazılmasını ve çevirilerini teşvik etmeyi amaçlıyor. 

Instagram: https://www.instagram.com/performanceecologies/

X (Twitter): https://twitter.com/PEcologies

Facebook: https://www.facebook.com/profile.php?id=61552658520479

Website: https://www.mitosboyut.com.tr/Blog/performans-ekolojileri-iyi-bir-yasama-dogru

Project Blog Series:  https://tiyatroylailgilihersey.com/performans-ekolojileri/

Yazı serisinin TEB Oyun Dergisi’nde yer alan daha fazla içeriğine göz atmak için: TEB Oyun / Performans Ekolojileri