Luciano Iogna’yı Uğurlarken…

1998 yılında Tiyatro Tiyatro dergisi çocuk tiyatromuz açısından çok önemli bir girişimde bulundu. Üç farklı çalışmadan meydana gelen bu etkinlikte Almanya’dan davet edilen çocuk tiyatrosu alanında çalışan uzman kişileri Türkiye’de bu alanda çalışanlarla atölye ortamlarında buluşturmak, Çocuk Tiyatrosu Kurultayı ve bir de Uluslararası Çocuk Tiyatrosu Festivali düzenlemek.  Her üç etkinlik de çocuk tiyatromuz açısından çok önemli bir girişimdi. 

Uluslararası Çocuk Tiyatrosu Festivali’nin bizim çocuk tiyatromuz açısından olduğu kadar tiyatro tarihimiz açısından da ayrı ve önemli bir yeri bulunmaktadır, çünkü bu festivalde ilk kez hem çocuklarımız hem de yetişkinlerimiz Augusto Boal’in “Forum Tiyatro” su ile tanıştı.

Festivale davet edilen gruplar içinde yer alan Mixed Company (davet edilmesinde Celal Uçar’ın gayretlerini anmadan geçmek olmazdı) diğer oyunlardan farklı bir şey yapıyordu. Oyunda bir sorun sergiliyor ve çözümü için sahneye davet ettiği seyirci, çözümü oynayarak gösteriyordu. Kimi zaman getirdiği çözüm işliyor kimi zaman işlemiyor ancak seyirci  deneyerek yaşayarak sonuçlarını görüyordu. Bu bizler için farklı bir durumdu.  Bu oyunla birlikte seyirciyi oturduğu yerde düşündüren, huzursuz eden, kafasında bir çok soru işaretiyle salondan çıkaran Brecht tiyatrosundan bir adım öteye götüren Augusto Boal’in kuramını oluşturduğu Ezilenlerin Tiyatrosu tekniklerinden biri olan “Forum Tiyatro” ile tanışmıştık. 

Daha sonra Kanada’da yine Mixed Company’nin düzenlediği atölyelere katılma şansım oldu. Bu grubun  fabrikalarda ve okullarda sergilediği Forum Tiyatro örneklerinde bu tiyatronun sosyal değişim için ne kadar önemli olduğunu anladık. Kadınlar, işçiler,  çocuklar, kısaca toplumdaki tüm ezilen gruplar için önemli bir güçlendirme ve farkındalık kazandırma aracıydı Forum Tiyatro.  Daha sonra İstanbul’da ÇYDD toplum merkezlerinde, özellikle kadınlarla yaptığımız çalışmalarda etkilerini yaşayarak gördük. Oyunda kendini, kendi sorunlarını gören kadınlar çözüm önerileriyle sahneye çıkmak için adeta birbirleriyle yarışıyor, salonu terk ederken bile hararetli tartışmalarla önerilerini paylaşıyorlardı. Sakin sakin, yarı uykulu gözlerle salonu terk eden seyirci, bu tarz tiyatroda oyunu ve çözümleri tartışıyordu. Öyle ki bıraksak uzun süre salonda kalarak 3-4 saat kendi sorunlarına çözüm aramaya devam edeceklerdi. Bu müthiş bir süreçti! 

Bu dönemde Luciano Iogna ile tanıştık. Mixed Company için oyun yazan, aynı zamanda grubun oyuncusu, jokeri, sanat danışmanı Luciano Iogna. Luciano daha sonra uzun yıllar başta Çağdaş Drama Derneği olmak üzere bazı kurum ve kuruluşların davetlisi olarak Diyarbakır, Antakya, Ankara’da atölyeler yaptı. İstanbul Üniversitesi Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölümü öğrencileriyle bilgilerini deneyimlerini paylaştı. 2000 yılında onunla birlikte yazdığımız Haydi Çocuklar Sahneye Kültür Bakanlığı Yayınları arasında yer aldı. Bu kitap Türkiye’de Forum Tiyatro’yu naif bir yaklaşımla anlatan, teoriden çok pratik yanı ağır basan belki de ilk kitaptı. 

Luciano Iogna’nın atölyelerinde görülen: katılımcının kendine bakması ve kendisinin ezilen olduğu kadar kolaylıkla ezene dönüşebildiği gerçeğiyle yüzleşmesiydi. Bu yolla katılımcıları zaman zaman eskiye götürse de onları asla denek haline getirmeden, kendileriyle yüzleşmesini ve farkındalık kazanmasını sağlamasıydı. Bu atölyeler günlük yaşamda, sıradan davranışlarımız içinde aslında farkında olmadığımız ne kadar çok ezilme ve ezme durumlarının saklı olduğunu gösterdi. Atölyenin sonunda elden ele gezen taş eşliğinde çemberi oluşturan katılımcıların dile getirdiği izlenimler, onlara uzun yıllar unutamayacakları deneyimler yaşattığını gösteriyordu. 

Daha sonra yıllarca İstanbul Üniversitesi öğrencileriyle yaptığım uygulamalar, Kasımpaşa ve  Kocamustafapaşa’da devam etti. Daha sonraları Fethiye’de Yunus Nadi Kültür Sanat Günleri’nde Tijen Savaşkan’la birlikte yürüttüğümüz kadınlarla, lise öğrencileriyle, Kadıköy Belediyesi desteğiyle Adalet Meslek Lisesi öğrencileriyle, Karabük Demir Çelik Fabrikaları’nda ve Bursa’da fabrika işçileriyle ve gündelikçi kadınlarla son derece etkili forumlar düzenledik. Salondan istisnasız tüm seyircilerin tartışarak çıkması, hatta o çözemedikleri sorunu eve götürmeleri, çevresindekilerle paylaşmaları, tartışmaları bence katılımcının güçlenmesinde toplumsal değişimin başlangıcı olarak düşünülebilir.  Zaman zaman kulağımıza gelen, sendikaların kadın kollarında forum tiyatro çalışmalarının yapılmasını eminim Luciano da gittiği yerden gülümseyerek mutlulukla izliyordur. 

Luciano İogna çok kültürlü bir toplum olan Kanada’da uzun yıllar toplumsal sorumluluk projelerinde yer almış, evsizler, bağımlılar, şiddet mağdurları, gençler, yaşlılar ve ergenlerle çalışan bir tiyatro topluluğunun önemli bir elemanı olmuştu. Çalıştığı grupların çeşitliliği ve İtalyan kökenli bir Kanadalı olarak sahip olduğu empati duygusu onu Kanada’dan binlerce km uzaklıkta olan farklı  kültüre sahip ülkemizde bu kadar sevilen bir kişi haline getirmişti.  Ne yazık ki geçtiğimiz ay onu hiç beklemediğimiz bir şekilde sonsuzluğa uğurladık. Huzur içinde uyusun. 

TEB Oyun Dergisi‘nin 50. sayısına buradan ulaşabilirsiniz.