New Swan Shakespeare Festivali: Kültürlerarasılık ve Toplumsal Cinsiyet

Birliktelik veya kucaklaşma, eğitim perspektifinden değerlendirildiğinde, “ortaklaşa olan”a dahil olan herkesin öğretme ve öğrenme edimlerini karşılıklı olarak pratik haline getirebildikleri ve sanatsal araştırma (artografi) veya eğitim sürecini pekiştirebildikleri bir alan yaratma gücüne sahiptir. Böylesine hiyerarşik bir anlayıştan uzak ve eşitliği temel alan bilgi paylaşımlı, uygulama tabanlı eğitim/araştırma modeli belki de her sanat kurumunun öncelik verdiği hedeflerden olmalıdır. New Swan Shakespeare Festivali University of California, Irvine bünyesinde 2012 yılından itibaren seyirciyle buluşan ve eğitime önem veren böylesine bir birliktelik ortamı yaratmaktadır. Festival’de, Shakespeare tragedya ve komedyalarına etnik/göçmen veya toplumsal cinsiyet kimlikleri üzerinden bir bakış oluşturulmaktadır. Performanslar, coğrafyadaki kültürlerarası çeşitlilik gözetilerek yaratılmakta ve seyirci ile buluşturulmaktadır. Böylesi bir arada olma durumu Amerikan seyircisi için farklı cinsiyet rollerinin de sahne üzerinde pratik edilebildiği özgür bir alan meydana getirmektedir. Bu çalışma, New Swan Shakespeare Center eş direktörü Prof. Dr. Julia Lupton ve New Swan Shakespeare Center festival koordinatörü Jesus Enrique Lopez Vargas ile festivalin cinsiyet ve kültürlerarasılık konularındaki yenilikçi yaklaşımlarını ve geleneksel Shakespeare yapıtlarına olan bağlılığını konu alan bir görüşmeyi içermektedir.

Aşağıda bulunan görüşme Prof. Dr. Julia Lupton [1] ve Jesús Enrique López Vargas [2] ile 16.09.2023 tarihinde University of California, Irvine ABD’de gerçekleştirilmiştir.

Mehmet Özbek: Sizce New Swan Shakespeare Festivali’ni yaratma fikrine ilham veren şey neydi? Festival, başlangıcından bu yana nasıl bir gelişme gösterdi ve nasıl bir evrim geçirdi? Bu süreci kısaca anlatabilir misiniz? 

Julia Reinhardt Lupton: Festivalimiz 2012 yılında başladı fakat o zamanlar bunun bir festival olduğunun henüz ayırdında değildik! Ismarlama olan yeni portatif tiyatromuzda[3] sadece iki oyun sergiliyorduk ve insanların katılım sağlayacaklarını umuyorduk. İlk sezonumuz sadece üç hafta sürdü ve biletler hemen tükendi. Sonraki yıllarda sezona daha fazla hafta ekledik ve Langson Kütüphanesi’nde First Folio Friday; öğretmenler için Educators Day; yüz yüze gerçekleşen ve topluluk halinde bir öğrenme fırsatı yaratan Shakespeare Weekend gibi özel eğitim programlarımızı geliştirdik. 

Jesús Enrique López Vargas: Ve on bir yıl sonra işte hala buradayız! Julia ve Eli ( Simon) [4] beni New Swan Shakespeare Center’in sosyal yardım direktörü ve festivalin baş koordinatörü olarak göreve getirdikten sonra üçümüz de topluma yönelik çalışmalarımızı hızlandırmaya başladık. Yıl boyunca oyunculardan oluşan bir ekiple bölgedeki liseleri ziyaret ediyoruz ve performans eserlerinin yaratılmasında kullanılan uygulamalı beceriler aracılığıyla lise öğrencilerine çeşitli konularda eğitimler veriyoruz. Bu konular arasında şiirsel performans, oyun/metin yazımı, performans teorisi yoluyla empati, oyunculuk yoluyla metin/dil analizi ve karakter analizi gibi başlıklar yer alıyor. Yaz aylarında yapımlarımızı gözlemlemeleri için lise öğrencilerini tiyatromuzda ağırlıyoruz. Bu durum onlara sahne arkasında bize yardım edebilecekleri ve gözlem-uygulama yoluyla sanatsal üretim ve oyunculuk hakkında bilgi edinebilecekleri bir alan yaratıyor.

Acting Company

M.Ö: Festival komitesi her sezon sahnelenecek oyunlara karar verirken nasıl bir yol izliyor? Bu karar sürecinden biraz bahsedebilir misiniz?

J.R.L: Sanat yönetmenimiz Eli Simon, her sezon sergilenebilecek en iyi eseri belirlemek adına yardımcı sanat yönetmenleri Beth Lopes ve Greg Ungar ile bir araya geliyor. Genellikle bir komedi eserini daha ciddi bir eserle- bir trajedi veya dramla- eşleştiriyoruz. Bu yıl sezona daha fazla eğlence katan Shakespeare’in Bütün Eserleri‘ni (kısaltılmış/gözden geçirilmiş/yeniden yapılmış) ekledik.

J.L.V: Ayrıca oyuncu havuzumuz, belirli roller için tekrar davet etmek istediğimiz geçmiş festival oyuncuları ve mevcut bütçemiz hakkında da konuşuyoruz. Tüm bu ayrıntıları düşünmek aylarımızı alıyor. Eli ve Beth her yıl ortaya çıkarılan prodüksiyonlarda görevli olan başlıca yönetmenlerimiz ve en başta yönetmen olarak oyunlar hakkında onların heyecan duymaları gerekiyor, yoksa üretmenin ne anlamı var ki!

M.Ö: Festivalin başlangıç tarihini de göz önünde bulundurarak, seyircide şu zamana kadar en çok yankı uyandıran oyunlar hakkında neler söyleyebilirsiniz? Sizce bu oyunları bu kadar başarılı kılan neydi?

J.R.L: İnsanlar Bir Yaz Gecesi Rüyası’nı izlemek için her zaman tiyatroya geliyor. Aileler bundan keyif alıyor ve oyunu açık havada, park manzaralı bir alanda oynamak her zaman mevsimsel bir his veriyor. Bu oyunu iki kez sahneledik. Eli Simon’ın 2022’deki 70’ler dönemi The Comedy of Errrorrs’ı, muhteşem dans koreografileri ve orijinal funk ve disko müzikleriyle tam bir patlamaydı. Ama aynı zamanda tiyatroya, gizem ve sihirle dolu bir geç dönem romantizmi olan Pericles Prince of Tyre gibi bazı gizli saklı kalmış altın değerinde oyunları da kazandırdık. İzleyicilerimizin çoğu her yıl geliyor ve Shakespeare hakkındaki bilgilerini bildiklerinin ötesine taşımayı amaç ediniyorlar. Jesús, senin için en çok yankı uyandıran oyunlar hangileri?

J.L.V: Aslen Meksikalı bir göçmen olarak hayatım boyunca yer değiştirdiğim için, Shakespeare ve kültürü her zaman daha iyi anlamak istediğim bir şeydi ve sonunda New Swan’da bunu idrak ettim. 2022’deki Pericles Prince of Tyre, başka topraklara sığınmanın sadece trajedisini değil, aynı zamanda zaferini de vurgulayan inanılmaz derecede güçlü bir yapımdı – Kaliforniya’da yaşayan tüm göçmenler için gerçekten yankı uyandırdı. Bu yıl, Shakespeare’in Bütün Eserleri, Shakespeare’in diline aşina olmayan veya bu konuda tereddütleri olanlar için daha dostane olduğundan muhtemelen seyircilerimizin en olumlu tepki verdiği oyun oldu. Bu da genellikle bir Shakespeare festivaline katılmayı düşünmeyecek olan izleyicileri topluluğumuza dâhil etmemizi sağladı. 

Comedy of Errrorrs oyun ekibi

M.Ö: Shakespeare ve Amerikan seyircisi arasındaki ilişkiyi nasıl değerlendiriyorsunuz? Sizce seyircinin festivale olan ilgisi yıllar içinde nasıl değişim gösterdi? Unutamadığınız bir geri bildirimle karşılaştınız mı?

J.R.L: Bilet almanın yanı sıra festivale bağışta bulunan, çoğunluğu beyaz Amerikalı, yaşlı tiyatro izleyicilerinden oluşan çekirdek bir grubumuz var. Festivale büyük bir sevgi ve bağlılık getiriyorlar, ancak bakış açılarında oldukça geleneksel de olabiliyorlar. Ayrıca, ücretsiz Student Rush biletlerimiz ve Jesús’un topluluk bağlantıları kurma konusundaki harika çalışmaları sayesinde seyircilerimiz arasında daha fazla genç ve daha fazla çeşitlilik görüyoruz. Jesús, gelişen izleyici kitlemiz hakkında sen ne düşünüyorsun?

J.L.V: New Swan’a bu kez tam zamanlı bir personel olarak geri dönerken ana hedeflerimden biri Shakespeare prodüksiyonlarını toplumumuzdaki gençlere tanıtmak ve bunları onlar için erişilebilir kılmaktı. Amerikan tiyatro endüstrisinin zarar gördüğü bir sır değil – tiyatrolar kapanıyor, birçok kuruluş bağışçılarını kaybediyor ve ortalama bir insan artık çoğu tiyatronun bilet fiyatını karşılayamıyor. Bu bir döngü! Ancak New Swan’da, bu gerçekleri dengelemeye yardımcı olmak ve kapılarımızı düşük gelirli ailelere, gençlere ve Shakespeare’e aşina olmayan insanlara açmak için birçok girişimde bulunduk. Student Rush biletlerimiz ücretsizdir. Ayrıca düşük gelirli ailelere indirimli biletler sunmak için Orange County[5] kütüphaneleri ile ortaklık yapıyoruz. Yönetmenlerimiz gösterilerimizi hazırlarken, çeşitlilik konusundaki değerlerimize sadık kalarak çeşitli kültürleri ve geçmişleri temsil etmeye de özen gösteriyor. Gösterilerimizde sadece BIPOC[6] bireyleri işe almakla kalmıyoruz, aynı zamanda sahnelenen hikâyeler de genellikle BIPOC bireylerin kültürleriyle örtüşüyor. LGBTQIA+ topluluğu konusunda da son derece bilinçliyiz ve prodüksiyonlarımızın çoğunda cinsiyet ve çeşitli cinsel yönelimlerle ilgili çalışmalar yapıyoruz.

M.Ö: Festival izleyicilerinin geri bildirimlerini ne ölçüde değerlendiriyorsunuz? İzleyicilerin geri bildirimlerine dayanarak şu ana kadar festival sürecinde herhangi bir değişiklik yaptınız mı?

J.R.L: İlk anketimizi 2023 sezonunun sonunda gerçekleştirdik ve geri bildirimler son derece olumluydu. İleride dikkate alacağımız bazı öneriler de vardı. İzleyicilerle tanışma ve prodüksiyonlar hakkındaki düşüncelerini alma fırsatı bulmak için birçok gösteriye katılıyorum. İzleyiciler gösteri saatinden yarım saat önce toplanmaya başladığında gerçek bir topluluk hissi oluşuyor. Gerçekten söyleyecek sözleri var!

J.L.V: Eli her gece orada. Sahneden izleyici topluluğumuzu selamlıyor ve Julia da sık sık orada, seyircilerin arasında oluyor. Herkesi dinliyorlar. Çünkü tiyatro bir dinleme sanatıdır.

As You Like It oyunundan bir kare

M.Ö: Festival farklı kültürlerden izleyicileri de ağırlıyor. Sizce festival kültürlerarasılık bağlamında nasıl bir rol oynuyor? Önümüzdeki yıllarda festivali uluslararası bir hale getirme planınız var mı?

J.R.L: Bu bizim oldukça ilgi gösterdiğimiz bir konu. Covid sırasında, tiyatro karanlık günler yaşarken Eli, dünyanın dört bir yanından gelen oyuncuların birçok dilde monologlar sunduğu “All the World’s a Stage” adlı bir video dizisi hazırladı. New Swan Shakespeare Center, Shakespeare üzerine küresel konuşmalara ve sempozyumlara ev sahipliği yaptı ve UCI Antropoloji Profesörü Roxanne Varzi’nin orijinal bir oyunu olan Yalda: An Iranian Twelfth Night‘ın dramatik bir okumasını sahneledik. Bir yönetmen ve tiyatro yapımcısı olarak Jesús, UCI’de ve başka yerlerde birçok iki dilli ve kültürlerarası projede yer aldı ve öğretmenlere yönelik sunumlarımızın ana temaları arasında göç, sığınma ve farklı topluluklar vardı. Yani New Swan Shakespeare Center, küresel bir sanatçı olarak Shakespeare’e çok bağlı bir merkez diyebilirim.

J.L.V: Evet, yıl boyunca kültürlerarasılığı beslediğimizden hep emin olmaya çalışıyoruz. Yaz festivali için bu biraz daha karmaşık bir hal alıyor. Geçmişte yaz için uluslararası sanatçıları işe almayı tartıştık, ancak sınırlı bütçemizle seyahat ve konaklama için ödeme yapmamız gerekeceğinden ve Orange County çok pahalı olduğundan bu neredeyse imkânsız. Yerel sanatçılarla daha uluslararası merkezli işler üretebiliriz, ancak işi tam potansiyeliyle temsil etmemek de doğru gelmiyor. Teoride güzel olsa da yaptığımız her seçimin çok sınırlı olan bütçemizi etkilediği bir gerçek. Ancak bu amaca destek olmak isteyen bağışçılar tanıyan varsa, lütfen onların bizimle temasa geçmesini sağlayın!

M.Ö: Festivalin başlangıcından bu yana sahnelenen oyunlarda toplumsal cinsiyet ilişkilerini nasıl ele aldınız? Paylaşmak istediğiniz örnekler var mı?

J.R.L: Sanırım başlangıcımızdan beri oyuncu kadromuzda cinsiyet eşitliği ve çeşitliliği sağlamayı hedefledik, bu da elbette oyunları nasıl sahnelediğimizi ve yorumladığımızı etkiliyor. Bir Yaz Gecesi Rüyası’nın 2018 prodüksiyonunda, Lysander’i ikili cinsiyete sahip olmayan (non-binary) bir oyuncu oynadı ve Hermia’yı oynayan bir kadın oyuncuyla eşleşti. Bu tür bir oyuncu seçimi günümüzde Shakespeare tiyatrosunda oldukça yaygın hale gelmiş olsa da iki karakter öpüştüğünde oyunu terk eden bir aile de dâhil olmak üzere seyircilerden bazı tepkiler aldık. Bu yıl Julius Caesar‘ı dört ana rolün üçünde (Caesar, Brutus ve Cassius olarak) kadın oyuncularla sahneliyoruz ve bu seçim, özellikle de bu kadar siyasi ve tarihi bir oyunda, sohbet toplantılarımızda her zaman tartışma yaratıyor. Jesús, kumpanyanın bu noktada geçirdiği değişimi sen nasıl değerlendirirsin? 

J.L.V: Çağdaş toplumumuzda olup bitenleri yansıtarak değişmeye devam ettiğini görüyorum. Pek çok insan artık doğduklarından beri algılarını ve gelişimlerini kontrol eden “cinsiyet ikiliği” ile sınırlı değil. Ben kendimi non-binary olarak tanımlıyorum ve bu yılki ekibimizin çoğu gender-queer[7] bireylerden oluşuyordu. Bu genç neslin, bu daha özgür ve akışkan nesillerin oyuncu havuzumuzu da temsil etmesinin zamanı geldi. New Swan’ın gelecekte çok ilginç, güzel, queer [8] merkezli gösteriler üreteceğini görüyorum. Shakespeare’in eserleri her zaman queer olmuştur, bu nedenle prodüksiyonlarımızın onun oyunlarını yansıtması oldukça mantıklı.

Julius Caesar oyunundan bir kare

M.Ö: Sahnelenen oyunlar açısından Shakespeare’in eserlerinin tarihsel gerçekliği ile cinsiyet ve kimlik üzerine çağdaş görüşleri nasıl dengeliyorsunuz?

J.R.L: Shakespeare’in kendi kumpanyasının tüm rolleri oynayan erkeklerden oluştuğunu hatırlamanın önemli olduğunu düşünüyorum, bu nedenle toplumsal cinsiyeti Shakespeare her zaman performatif ve yapıcı bir durum olarak tartışıyordu. Modern uygulamalarımız elbette onunkinden çok farklı, ancak dünya çapında tiyatro her zaman oyuncuların ve seyircilerin maskeler, kostümler, vokal, hareket çalışmaları ve yaratıcı oyunlar aracılığıyla farklı cinsiyet rollerini denemeye davet edildiği alanlar sunmuştur.

M.Ö: New Swan Shakespeare Festivali performans sanatında toplumsal cinsiyetle ilgili daha geniş tartışmalarda nasıl bir rol oynuyor?

J.R.L: Bu sorular söz konusu olduğunda ilerici olduğumuzu söyleyebilirim ancak hiçbir şekilde en ileri düzeyde değiliz. Biz her şeyden önce hikâye anlatıcısıyız ve anlattığımız hikâyeler Shakespeare’e ait. Onun oyunlarının yanı sıra oyuncularımızın ve ekibimizin inanılmaz yetenek ve bakış açılarının bizi yeni alanlara götürmesine izin vermeye çalışıyoruz.

Dipnotlar

[1] Julia Lupton, New Swan Shakespeare Center’ın eş direktörü ve University of California Irvine İngiliz Dili Bölümü’nde Chancellor Professor olarak görev yapmaktadır.

[2] Jesús Enrique López Vargas, New Swan Shakespeare Center’ın sosyal yardım direktörü ve Festival koordinatörüdür. Jesús Enrique López Vargas ayrıca uluslararası alanda freelance yönetmen, yazar, eğitimci ve görsel sanatçı olarak çalışmaktadır.

[3] New Swan Shakespeare Festivali, University of California, Irvine kampüsünde, Londra’da bulunan Globe Tiyatrosu’na benzeyen, 135 seyirci kapasiteli mini bir Elizabethian tiyatrosunu andıran ve her sene inşaa edilen portatif (kurulabilir) bir tiyatro yapısının içinde izleyici ile buluşmaktadır.

[4] Prof. Eli Simon, New Swan Shakespeare Festivali’nin kurucu sanat yönetmeni ve festivalin uygulayıcı yapımcısıdır. Prof. Eli Simon aynı zamanda University of California, Irvine Claire Trevor School of the Arts Drama Fakültesi’nde fakülte yönetiminde ve Oyunculuk Bölümü Başkanlığı görevlerinde bulunmuştur. (Bkz. https://drama.arts.uci.edu/faculty/eli-simon )

[5] California eyaleti sınırları içerisinde ve Los Angeles Metropolitan Bölgesi’nde yer alan bir il.

[6] BIPOC: Black, Indigenous and People of Color (Özellikle ABD’de Siyahlar, Yerli Amerikan halkı ve kendilerini Beyaz olarak görmeyen diğer insanlar anlamına gelmektedir. 

Bkz. https://dictionary.cambridge.org/tr/sözlük/ingilizce/bipoc

[7]  Genderqueer: Sadece erkek veya kadın olmayan bir cinsiyet kimliğine sahip olmak veya toplumsal cinsiyeti toplumun sizden beklediğinden farklı bir şekilde deneyimlemek. 

Bkz. https://dictionary.cambridge.org/tr/sözlük/ingilizce/genderqueer

[8] Queer: Toplumun cinsiyet veya cinsellik hakkındaki geleneksel fikirlerine uymayan bir cinsiyet kimliğine veya cinselliğe sahip olmak. 

Bkz. https://dictionary.cambridge.org/tr/sözlük/ingilizce/queer

Kaynakça

Online, University of California, Irvine – Claire Trevor School of Arts, https://drama.arts.uci.edu/ Erişim Tarihi: 25.03.2024

Online, Cambridge Dictionary, https://dictionary.cambridge.org/ Erişim Tarihi: 25.03.2024

Mehmet Özbek 

Akademisyen, oyuncu ve yazar. 2015 yılında İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Radyo, Tv ve Sinema Ana Bilim Dalı’nda Doktora eğitimini tamamladı. 2022-2023 yılları arasında Tübitak Yurtdışı Doktora Sonrası Araştırma bursu kapsamında ise University of California, Irvine – Claire Trevor School of Arts Drama Bölümü’nde misafir araştırmacı olarak çalışmalarına devam etti. Mehmet Özbek aynı zamanda Uluslararası Kukla ve Gölge Oyunu Birliği – UNIMA Türkiye üyesidir. Halen Aydın Adnan Menderes Üniversitesi İletişim Fakültesi’nde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır.

TEB Oyun Dergisi‘nin Buluşmalar sayısına ulaşmak için: TEB Oyun / Buluşmalar